29 Ağustos 2024

Dikkat eksikliği ve hiperaktiviteye dikkat!

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, genellikle çocukluk çağında teşhis edilse de yetişkinlik dönemini de etkileyebilen bir rahatsızlık. Dikkatinizi toplayamıyor ve bir yerde durmakta zorlanıyorsanız bir uzmana başvurmanızda fayda var.
 
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklukta başlayıp yetişkinlik yıllarına kadar uzanan yani yaşam boyu sürmekte olan nörogelişimsel bir bozukluktur.

Kendi içinde alt kategorilere ayrılan DEHB’in üç grupta sınıflandırıldığını söylemek mümkündür. Bu gruplar; yalnızca dikkat eksikliği ile seyreden, yalnızca hiperaktivite ve dürtüsellik ile görülen ve son olarak hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite ve dürtüselliğin görüldüğü, olarak sıralanabilir. 

Peki DEHB’in belirtileri nedir? İnsanlar zaman zaman kıpırdanmaya meyilli olsalar da, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan kişiler odaklanmak veya kendi kendilerini düzenlemek için genellikle kendini uyarıcı davranışlar veya uyarma olarak adlandırılan davranışları kullanırlar. Birçok şekilde ortaya çıkabilse de, DEHB'de uyarılma tipik olarak tekrarlayan hareketleri (sallanma veya diz zıplama gibi) veya sesleri (boğaz temizleme veya mırıldanma gibi) içerir.
 
DEHB’NİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
 
DEHB yaygın bir nörogelişimsel bozukluktur, yani beyin gelişimini ve işleyişini etkiler. Genellikle çocukluk çağında teşhis edilse de, DEHB hem çocukları hem de yetişkinleri etkiler. DEHB'nin yaygın belirtileri şunlardır:
  • Hareketsiz oturmada zorluk
  • Dikkatini toplamakta güçlük
  • Görevleri yerine getirmede zorluk
  • Başarısızlık hissi
  • Sosyal durumlarda zorluk
 
DEHB belirtileri okula, işe, sosyal faaliyetlere ve ilişkilere engel olabilir. Bu zorluklara rağmen, araştırmalar DEHB'nin yaratıcılık, merak ve maceraperestlik gibi bazı belirtilerinin genellikle olumlu ve faydalı olarak görüldüğünü de göstermektedir.

DEHB'nin bilinen bir nedeni veya tedavisi yoktur, ancak yönetilebilir. DEHB tedavisi eğitim, davranışsal terapi ve/veya ilaç tedavisinin bir kombinasyonunu içerir.

Lisanslı bağımsız sosyal hizmet uzmanı VE DEHB terapisti Billy Roberts, DEHB'li bireylerin çeşitli nörolojik nedenlerle belirli hareketleri tekrarlayan davranışlarda bulunmasının nedenlerini şöyle açıklıyor: “DEHB'li bir kişi uyarıldığında, genellikle kendini sakinleştirmek, odaklanmak veya duygularını (endişe, can sıkıntısı veya bunalma gibi) yönetmek için bir sesi veya hareketi tekrarlar.”

DEHB olan kişiler aşağıdaki davranışlarını sergileyebilirler:
 
Görsel (görme ile ilgili davranışlar)
  • Tekrarlayan göz kırpma
  • Dönen nesneleri izlemesi
Çizim
  • Nesnelerin düzenlenmesi
İşitsel (ses dinlemeyi içeren davranışlar)
  • Bir şarkıyı tekrar tekrar dinlemek
  • Sesleri taklit etme
Sözel (ses üretmeyi içeren davranışlar)
  • Dil tıkırtısı
  • Boğaz temizleme
  • Islık çalmak
Dokunsal (dokunma içeren davranışlar)
  • Tırnak yeme (veya tırnak çevresindeki deriyi ısırma)
  • Diş gıcırdatma
  • Yumruk sıkma
  • Sürtünen parmaklar
  • Ağızlarının içini ısırmak
Vestibüler (denge ve hareketle ilgili davranışlar)
  • İleri geri sallanması
  • Bacak zıplaması
  • Kafa sallama
DEHB RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilişkilendirilen bazı risk faktörleri şunlardır:
  • Gebelik sırasında alkol, sigara veya ilaç kullanılması
  • Düşük doğum ağırlığı
  • Prematüre doğum
  • Beyin yaralanmaları
  • Anne karnında toksik maddelere (örneğin kurşun) maruz kalma
DEHB olan kişiler, aşağıdaki yönetim tekniklerini ruh sağlığı uzmanıyla birlikte çalışabilirler.
 
Öz farkındalık

Billy Roberts, DEHB'nin herhangi bir bölümünü yönetmeye yönelik ilk adımın öz farkındalık olduğunu belirterek, "DEHB beyindeki üst bilişi ya da öz farkındalığı etkilediğinden, DEHB'li birçok kişi hangi davranışlarının DEHB ile ilgili olduğunun farkında değildir" diyor.
 
Çevresel Düzenlemeler

DEHB'li kişiler bir ruh sağlığı uzmanıyla birlikte çalışarak çevrelerini -ya da kendilerini çevrelerine göre- daha az dikkat dağıtıcı ya da daha uyarıcı olacak şekilde ayarlayabilirler. Örneğin, gürültü önleyici kulaklıklar dikkat dağıtıcı ortamlarda odaklanmayı artırmaya yardımcı olabilirken, ortam gürültüsü olan bir kafede çalışmayı seçmek bireyin sıkıcı bir göreve başlamasına yardımcı olabilir.
 
Farkındalık Uygulamaları

Araştırmalar, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ile birlikte farkındalık uygulamalarının DEHB semptomlarını yönetmenin etkili bir yolu olabileceğini göstermektedir. Billy Roberts, farkındalık ve meditasyon içeren terapiler, öz düzenleme üzerinde çalışmak için faydalı oldukları görülüyor.
 
İlaç Tedavisi

İlaçlar uyarıcı ihtiyacını azaltmaya yardımcı olabilir.