Sivrisineklerden yayılan hastalıklar endişe yaratıyor

Dünya, M çiçeği salgınına odaklanmışken özellikle sıcak havaların etkisiyle sivrisineklerin yaydığı virüse bağlı salgın vakalarının artması endişe yarattı. Sıtma, Batı Nil Virüsü, doğu at ensefaliti ve dang humması vakaların görüldüğü hastalıklar arasında yer alıyor.  

Etrafta vızıldayan sivrisinekler can sıkıcı olmanın ötesinde ısırıkları sayesinde hastalık da yayabiliyor. Bir insanı ya da hayvanı ısırıp kanını içtiklerinde virüs ya da mikrop kapan sinekler daha sonrasında bu virüsü, ısırdıkları başka bir insan ya da hayvana bulaştırabiliyorlar.

Havaların sıcak gitmesi sivrisinek ısırığına bağlı hastalıklarda artışa neden olabiliyor. Örneğin 2022 yılında dünya genelinde yaklaşık 250 milyon kişiyi enfekte eden ve çoğu çocuk 600 binden fazla kişinin ölümüne neden olan sıtma, bu yıl da vaka sayısının arttığı hastalıkların başında geliyor.

Çok acı verici olabildiği için “kemik kıran ateşi” olarak da bilinen dang humması da giderek daha yaygın hale geliyor.Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünya nüfusunun yaklaşık yarısının hastalığa yakalanma riski altında olduğunu ve her yıl 100 milyon ila 400 milyon enfeksiyon görüldüğünü söylüyor.

Hastalanmaktan kaçınmanın en iyi yolu elbette ısırılmaktan kaçınmak. Bunun için, kovucu kullanmak, uzun kollu ve uzun pantolonlu kıyafetler giymek ve sivrisinekler dışarıdayken içeride kalmak gibi adımlar atmak gerekiyor. Ayrıca yerel sağlık birimlerinin de mahallelere böcek ilacı püskürtmek dahil sivrisinek sayısını azaltmak için çalışmalar yürütmesi önemli.

Uzmanlara göre sivrisineklerden yayılan hastalıklarla ilgili önlem almak önemli bir kamu sağlığı problemi olarak görülmeli. Peki sivrisineklerden yayılan hastalıklar ve belirtileri hangileridir?

Sıtma

Sıtma hastalığı, sivrisinekler aracılığıyla yayılan ve parazitin sebep olduğu ciddi bir rahatsızlıktır. Tedavi edilmezse yaşamı tehdit edebilir. Afrika ülkelerinde daha sık görülebilmesine rağmen başka ülkelerde de sıtma hastalığına rastlanabilir. Çocuk veya yetişkinlerde ortaya çıkabilir. Sıtma hastalığının görüldüğü ülkelere ziyaret eden kişiler, hastalığı yayarak başka yerlerde de görülmesine sebep olabilir. Acil bir sağlık problemi olmasına karşın aşı ile önlenebilen ve ilaçlarla tedavi edilebilen bir hastalıktır.

Yüksek ateş, titreme, terleme, baş ağrısı, ishal, boğaz ağrısı, öksürük, yorgunluk ve halsizlik, eklem ve kas ağrıları, sarılık (sarı göz, sarı cilt), böbrek yetmezliği, nöbet, bilinç kaybı, kanlı dışkı gibi belirtileri olan sıtma ile ilgili olarak geçtiğimiz aylarda, vakaları ve ölümleri azaltmaya yardımcı olacağı umuduyla özellikle en fazla risk altındaki Afrika ülkelerinde bir aşı kampanyası başlatıldı.

Doğu at ensefaliti

Üçlü E olarak da bilinen doğu at ensefaliti, aedes, coquillettidia ve culex cinsi enfekte sivrisineklerin insanları ısırması sonucu bulaşan nadir ancak nörolojik semptomlara yol açabilecek tehlikeli bir hastalıktır. Adını, ilk kez 1830'lu yıllarda atlarda keşfedilmesinden alan doğu at ensefaliti, yalnızca enfekte sivrisineklerden bulaşarak insandan insana geçmez. Çoğu vakada belirti daha göstermeyen hastalığı nadir görüldüğü gerçeği söz konusu olsa da ortaya çıktığı takdirde ciddi komplikasyonlara yol açabildiği de belirtiliyor.

Doğu at ensefaliti yaygın olarak Kuzey, Orta ve Güney Amerika ile birlikte Karayipler’de görülür. Bu bölgedeki enfekte sivrisineklerin insanları ısırması sonucundan hastalık ortaya çıkmıştır. Doğu at ensefalitinin sivrisineklerin yaşadığı ve ürediği sulak ve bataklık alanlarda yaşayan veya çalışan kişiler, 15 yaşından küçük çocuklar, 50 yaş üstü bireyler ve bağışıklığı çok zayıf olan kişilerde daha yaygın olduğu değerlendiriliyor.   

Batı Nil Virüsü

2010 yılından bu yana ülkemizde de vaka bildirimleri olan Batı Nil Vürüsü isanlarda nörolojik hastalıklara ve ölümlere neden olabilen, insanlara sıklıkla enfekte sivrisineklerin sokması ile bulaşan viral bir hastalıktır. Batı Nil Virüsü’nün (BNV) yaşam döngüsünde, yabani kuşlar ana konaktır. Kuşlardan kan emen sivrisinekler, hastalık etkenini insanlara, bazı memelilere (at gibi) ve yabani kuşlara taşırlar. Ancak insanlarda ve atlarda enfeksiyon düşük viremi ile seyrettiğinden bunlar diğer sivrisinekleri enfekte edemez, dolayısı ile kazara döngüye girerler ve son konak olurlar.

Hastalık, çoğunlukla Afrika, Avrupa, Orta Doğu, Kuzey Amerika ve Batı Asya’da görülür. 2018 yılında Avrupa Bölgesinde ve komşu ülkelerinde vaka sayılarında artışlar görüldüğü bildirilmektedir. Hastalık belirtileri olarak ateş, baş ağrısı, halsizlik, kas ağrıları, bulantı, kusma, karın ağrısı ve ishal, cilt döküntüsü, kas titremesi ve kasılmalar, uyku hali, koma görülebilirken nadiren ölüm görülür. Nörolojik hastalık ve ölüm yaşlı hastalarda daha sık görülmektedir.

Dang humması

Çok acı verici olabildiği için “kemik kıran ateşi” olarak da bilinen dang humması giderek daha yaygın hale geliyor. Dünyanın tropikal ve subtropikal bölgelerinde yaygın olarak görülen viral bir hastalık olan bu hastalık Aedes türü bir sivrisinek ısırığı ile insana bulaşır. Aedes türü sivrisinekler tarafından yayılan 4 farklı dang virüsü (DEN-1, DEN-2, DEN-3 ve DEN-4) bulunmaktadır.

1960’lı yıllardan beri özellikle Karayipler, Orta ve Güney Amerika, Güneydoğu Asya ve Pasifik adalarında bulunan birçok ülkede yaygın olarak görülen hastalık, Hırvatistan, Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz ve Malta gibi Avrupa ülkelerinde de görülmektedir. Dünya nüfusunun neredeyse yarısı dang humması riski taşıyan bölgelerde yaşamaktadır. Oldukça turistik olan bu bölgelere yapılan seyahatler nedeniyle dang humması sayısında artış görülmektedir. Ateş, şiddetli baş ağrısı, kas ve eklemlerde ağrı gibi semptomlar herkeste görülmeyebiliyor.
Türkiye’ye komşu Ortadoğu ülkelerinde dang virüsünün farklı türleri görülmüştür. Bu ülkelere seyahat edecek yolcular için de risk mevcuttur.