Engelsiz tasarım nedir ve neden önemli?

Bireylerin fiziksel engellerle karşılaşmadan mekânlara erişimini mümkün kılan bir yaklaşımı ifade eden “Engelsiz tasarım” tekerlekli sandalye kullanıcıları, görme ya da işitme engelliler gibi çeşitli kullanıcı gruplarının ihtiyaçlarını göz önünde bulundurur.

Her yıl 10-16 Mayıs tarihleri arasında kutlanan Engelliler Haftası, engelli bireylerin yaşadığı sorunlara dikkat çekmek, toplumsal farkındalığı artırmak ve yaşam standartlarını iyileştirmeye yönelik adımların önemini vurgulamak amacıyla düzenleniyor.

Engellilerin bağımsız ve eşit bir şekilde yaşam sürebilmesi için büyük önem taşıyan erişilebilir ve engelsiz tasarım kavramı ise bu özel hafta nedeniyle yeniden gündemde. Çünkü, modern toplumlarda erişilebilirlik, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda sosyal eşitlik açısından da temel bir hak olarak görülürken kamusal alanların, hizmetlerin, konutların ve dijital platformların herkes için erişilebilir olması, sadece engelli bireylerin değil, yaşlılar, geçici sakatlık yaşayanlar ve çocuklar gibi farklı kullanıcı gruplarının da yaşam kalitesini artırıyor.

ENGELLİLER İÇİN BAĞIMSIZ VE EŞİT KULLANIM İMKÂNI

Erişilebilir tasarım, engelli bireylerin ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran, onlara bağımsız kullanım olanağı sunan bir yaklaşım. Bu tasarım anlayışı, ürünlerin, hizmetlerin ve kamusal alanların tüm bireyler tarafından eşit şekilde kullanılmasını hedefliyor.

Erişilebilirlik bilinci, özellikle 1990 yılında Amerika’da kabul edilen Engelli Amerikalılar Yasası (ADA) ile kamuoyunda önemli bir yer edindi. 1998’de yapılan düzenlemeyle birlikte, ABD federal kurumlarının bilgi teknolojileri de dahil olmak üzere tüm hizmet alanlarında erişilebilirlik standartlarını karşılaması zorunlu hale getirildi.

ENGELSİZ TASARIM NEDEN ÖNEMLİ?

Engelsiz tasarım, engelli insanların dünyada gezinmesini ve herkes gibi hedeflerine ulaşmasını sağlar. Bu temel hak büyük bir fark yaratır. Çünkü erişilebilir alanlar olmadan, engelli insanlar çalışmak, kendilerine bakmak, kendilerini taşımak ve hatta şehirde vakit geçirmek için bile zorluk çekebilirler. Bu nedenle engelsiz tasarım, engelli bireylerin gündelik yaşamda karşılaştığı engelleri ortadan kaldırarak, onların bağımsız ve onurlu bir yaşam sürmelerine olanak tanır. Bu kapsamda, kamuya açık tüm alanların, engelli bireylerin kolaylıkla kullanabileceği biçimde inşa edilmesi gerekir. Bazı temel kurallar şunlardır:

Erişilebilir giriş-çıkışlar,
Braille yazılı yönlendirme tabelaları,
Erişilebilir tuvalet, telefon, park yeri ve içme çeşmeleri gibi donanımlar.

MİMARİDE ERİŞİLEBİLİRLİK: KAPSAYICI MEKÂNLAR

Mimaride erişilebilirlik, fiziksel, duyusal, bilişsel ve sosyal ihtiyaçlara cevap veren tasarımları kapsıyor. Erişilebilir mimari, bireylerin bina çevresinden başlayarak, iç mekânlara kadar tüm alanları eşit şekilde kullanabilmesini hedefliyor.

Temel İlkeler ise şunlardır:

Evrensel Tasarım: Herkesin eşit ve bağımsız kullanımına açık alanlar sunar.
Fiziksel Erişilebilirlik: Rampalar, geniş koridorlar, tutunma barları gibi donanımlarla sağlanır.
Duyusal Erişilebilirlik: Braille yazılar, sesli sistemler gibi duyusal destekleri içerir.
Bilişsel Erişilebilirlik: Basit ve anlaşılır işaretlemeler ile yönlendirme sunar.
Sosyal ve Kültürel Erişilebilirlik: Toplumsal etkileşim alanlarında eşit katılım sağlar.

UYGULAMA ALANLARI ÖRNEKLERİ

Konutlar: Geniş iç mekânlar, otomatik kapılar ve tekerlekli sandalye rampaları
Kamusal Binalar: Adalet sarayları, hastaneler, okullar gibi yapılar erişilebilir olmalı
Ulaşım Alanları: Havalimanları, tren istasyonları gibi kalabalık alanlarda yönlendirme sistemleri
Yeşil Alanlar: Parklar ve spor alanlarında düz zeminler ve erişilebilir oyun alanları

TOPLUMSAL YARARLARI NELERDİR?

Erişilebilir mimari, yalnızca engelli bireyler için değil, toplumun tüm kesimleri için fayda sağlar. Toplumsal kapsayıcılık artar, yaşam kalitesi yükselir ve yasal düzenlemelere uyum sağlanır. Bu nedenle her şeyden önce mimarlıkta erişilebilirlik, yalnızca teknik bir zorunluluk değil, aynı zamanda toplumsal eşitlik ve insan onuruna saygı meselesi olarak görülmelidir.  Mimaride erişilebilirliğin sağladığı faydalar şu şekilde sıralanabilir:

Toplumsal Kapsayıcılık: Erişilebilir tasarım, bireylerin topluma tam katılımını sağlar. Engelliler, yaşlılar ve diğer hareket kısıtlılığı olan bireyler, erişilebilir yapılar sayesinde bağımsız bir şekilde günlük yaşamlarını sürdürebilir.

Yaşam Kalitesinin Artması: Herkesin rahatça erişebildiği mekânlar, yaşam kalitesini artırır. Erişilebilir tasarım, yalnızca engelli bireyler için değil, toplumun tüm kesimleri için konforlu bir yaşam alanı sunar.

Yasal Uyum: Çoğu ülke, erişilebilirlik standartlarını yasa ile zorunlu kılmaktadır. Mimaride erişilebilirlik, hem yasal uyumu sağlar hem de toplumsal sorumluluğun yerine getirilmesine katkı sunar.