02 Mayıs 2024

Dünyanın yeni problemi: E-atıklar...

Birleşmiş Milletler, dünya genelindeki atık ve geri dönüşüm seviyelerini takip eden Küresel E-Atık monitörünün son baskısını yayınladı. Artan geri dönüşüm çabalarının e-atık patlamasına ayak uyduramadığının altının çizidiği rapora göre, dünyada e-atık olarak bilinen elektronik ve elektrikli atık üretimi, belgelenmiş geri dönüşüm kapasitesinden 5 kat daha hızlı artıyor.
 
BM raporuna göre 2022 yılında tam 62 milyon tonluk rekor bir e-atık üretimi gerçekleşti. Bu rakam, kayıtların başladığı 2010 yılından bu yana %82'lik bir artışa denk geliyor. BM bu artışı daha yüksek tüketim oranlarına ve daha kısa ürün yaşam döngülerine bağlıyor.
 
BM'nin tahminlerine göre o yıl üretilen e-atıkların içerdiği malzemeler ise 90 milyar doları aşıyor. Ancak düşük geri dönüşüm oranları nedeniyle bu değerin çoğu çöpe gidiyor.
 
Onarım seçeneklerini ve geri dönüşüm altyapısını ölçeklendirmek için bazı çabalar sarf edilse de, 2022 yılında üretilen e-atıkların sadece yüzde 22.3'ü resmi olarak geri dönüştürülebildi. Bu oran 2019'da ise yüzde 17.4'tü.
 
Rakamlara bakıldığında geri dönüşümdeki artış oranı, toplam atık oranının oldukça gerisinde. E-atık üretim oranları, geri dönüşüm kapasitesindeki büyüme oranlarını beş kat aşıyor.
 
BM, e-atık geri dönüşüm altyapısının çoğu yerde “yetersiz” olduğu konusunda uyarıda bulunuyor. Geri dönüşüm oranları Avrupa'da %40'ı aşarken, Afrika'da %1'in altında kalıyor.
 
Raporda yüksek gelirli ülkelerin e-atık dahil atıkları düşük gelirli ülkelere ihraç etme eğiliminin, bu pazarların resmi ve belgelenmiş geri dönüşüm sağlamasındaki zorluklara rağmen devam ettiğinin altını çiziliyor.
 
2022 yılında üretilen e-atıkların neredeyse %10'u sınır ötesine gönderilirken, bunların üçte ikisi daha zengin ülkelerden daha az zengin ülkelere ihraç edildi.
 
Uygun şekilde işlenmeyen e-atıklar, halk sağlığı ve çevre için çok sayıda risk oluşturuyor. Bu atıklar, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından, zehirli kirleticilerin çöplükleri ve uygun olmayan geri dönüşüm alanlarını kirletme potansiyeli nedeniyle tehlikeli olarak sınıflandırılırken, e-atıkların mikroplastikleri de sızdırabileceğine işaret ediliyor.
 
İzleme raporunun hazırlanmasına öncülük eden BM Eğitim ve Araştırma Enstitüsü'nden Kees Balde, onarım, yeniden kullanım ve geri dönüşüme yapılacak yatırımın “kendini fazlasıyla amorti edeceğini” söyledi.
 
Enstitü, küresel e-atık geri dönüşüm oranlarının %60'ın üzerine çıkarılması ve bu on yıl içinde israfın önlenmesi için ortak çaba gösterilmesi halinde, faydaların maliyetleri %38 oranında aşacağını tahmin ediyor.
 
Temel faydalar arasında kamu sağlığı harcamalarının azaltılması ve nadir toprak elementlerinin düşük karbonlu teknolojilerde yeniden kullanılması yer alıyor. Şu anda bu malzemelere olan talebin sadece %1'i e-atıkların geri dönüşümü yoluyla karşılanıyor.  Balde, yenilenebilir enerji kapasitesinde ve ulaşım ile sanayinin elektrifikasyonunda gerekli ölçeğin yakalanabilmesi için bunun “devam edemeyeceğini” söyledi.
 
Çekmeceler kullanılmayan cihazlarla dolu
 
BM'nin verileri, kişi başına düşen e-atık üretiminin Avrupa'da en yüksek seviyede olduğunu gösteriyor. 2022 yılında her bir kişi 17,6 kg'a eşdeğer atık üretecek ve bunların büyük bir kısmı resmi olarak geri dönüştürülmemiş olacak.
 
Material Focus kısa süre önce yayınladığı analizde, ortalama bir İngiliz evinde dört yıl önce 20 olan istenmeyen ya da bozuk cihaz sayısının artık 30'a yükseldiğini ortaya koydu.
 
Material Focus, insanların daha fazla mutfak ve fitness teknolojisi ürünü satın aldığını ve minyatür vantilatörler ve elektronik sigaralar gibi kısa ömürlü ürünleri yaşam tarzlarına eklediğini ortaya koydu. Nasıl yapılacağı konusunda farkındalık eksikliği ve veri gizliliğine ilişkin endişeler gibi nedenlerle bu ürünleri geri dönüştürme konusunda isteksiz davranıyorlar.
 
Material Focus'un yönetici direktörü Scott Butler, “Hiper-teknoloji satın alma çağına girmiş gibi görünüyoruz. Elektrikli aletler bozulduğunda ya da istenmeyen bir hale geldiğinde bunların çoğu çöpe atılıyor ya da kullanılmadan saklanıyor. Bu kaçırılmış önemli bir fırsattır. Elektrikli eşyalarımızın içindeki malzemelerin değeri son 4 yılda %180'e varan oranlarda artarken, bu değeri kaybetmemek hiç bu kadar önemli olmamıştı." diyor.